Jan Fryderyk Herbart, książki
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
TRENDY uczenie w XXI wieku. Internetowy magazyn CODN
nr 2/6/2006
PRAKTYCZNA REFLEKSJA
JANA FRYDERYKA HERBARTA
JAN FRYDERYK HERBART
ur. 4. maja 1776 w Oldenburgu,
zm. 14. sierpnia 1841 w Getyndze
Intencją, jaką wychowawca powinien się kierować w swojej pracy, jest
praktyczna refleksja
,
refleksja licząca się z regułami postępowania będącymi funkcją zdobytej przez nas
dotychczas wiedzy; jest to, według mnie, pierwsza połowa pedagogiki. Ale musi jej też
towarzyszyć druga połowa, która tłumaczy teoretyczne możliwości wychowania oraz określa
jego granice w świetle zmieniających się okoliczności.
W poprzednim artykule w Galerii Pedagogów zaprezentowałam sylwetkę Friedricha Fröbla,
którego – jak wspominałam – w pewnym sensie uznać można za następcę J. H.
Pestalozziego. Jednak nie tylko Fröbel z zapałem naśladował szwajcarskiego pedagoga.
Jego kolejnym, słynnym następcą był
Jan Fryderyk Herbart
. Przypomnijmy, że Pestalozzi –
założyciel Nowej Szkoły Elementarnej – dążył do poprawy warunków życia dzieci
najuboższych przez pedagogiczną aktywizację natury jednostek, zaś F. Fröbel pozostawił po
sobie pomysł ogródków dziecięcych, jako ośrodków kształcenia dzieci w wieku od 3 do 6 lat,
gdzie pragnął rozwijać procedury edukacyjne w oparciu o zabawę.
Galeria Pedagogów
Jan Fryderyk Herbart
Oprac.Marta Kotarba
1
TRENDY uczenie w XXI wieku. Internetowy magazyn CODN
nr 2/6/2006
Czy również poglądy Jana Fryderyka Herbarta zasługują na uwagę?
Z całą pewnością – tak! Pedagog ten, nie tylko zreformował myślenie o nauczaniu
i wychowaniu, ale – co ważniejsze – zrewolucjonizował ówczesną myśl pedagogiczną
i
uznawany jest za twórcę pedagogiki naukowej.
Studia
Herbart studiował prawo, a później filozofię na uniwersytecie w Jenie, gdzie pobierał nauki u
Johanna Gottlieba Fichtego (1762 – 1814). Dość duży wpływ na jego późniejsze poglądy
wywarli także: I. Kant (1724 – 1804), G. W. Leibniz (1646 – 1716) oraz – wspominany już –
Pestalozzi (1746 – 1827). Miał bardzo szerokie zainteresowania, do których należały między
innymi: filozofia, matematyka oraz muzyka.
Droga zawodowa
Swoją karierę pedagogiczną Herbart rozpoczynał, podobnie jak Fröbel
, na stanowisku
nauczyciela – korepetytora
u szwajcarskiego namiestnika (lata 1797 – 1800). W Szwajcarii
nawiązał osobiste kontakty z Pestalozzim i zapoznał się z jego ideami pedagogicznymi.
Młodego Herbarta zafascynowała koncepcja odpowiedniego stymulowania sił rządzących
rozwojem ucznia. Dodatkowym bodźcem do prób formułowania własnego systemu
filozoficznego oraz metody dydaktycznej były wcześniejsze wpływy Fichtego. Kolejne dwa
lata życia spędził w Bremie, gdzie również pracował jako prywatny nauczyciel. W roku 1802
habilitował się na uniwersytecie w Getyndze i
rozpoczął pracę jako profesor filozofii i
pedagogiki
. W roku 1809 Herbart otrzymał propozycję objęcia katedry w Królewcu oraz
prowadzenia seminarium pedagogicznego. Katedrę Filozofii na Uniwersytecie w Królewcu
Herbart przejął bezpośrednio po Immanuelu Kancie, na to stanowisko akceptował go król
Prus, Fryderyk Wilhelm III. Herbart objął Katedrę w latach 1809 – 1833. Już na początku
zaproponował otwarcie niewielkiej szkoły eksperymentalnej.
Propozycja ta spotkała się z życzliwym przyjęciem, gdyż w Prusach planowano wówczas
całościową przebudowę systemu politycznego i reformę edukacji. Reorganizacją pruskiego
sytemu edukacyjnego kierował Wilhelm von Humboldt (dyrektor sekcji spraw kultury i
publicznego nauczania w ministerstwie spraw wewnętrznych), który w 1810 roku powołał
Uniwersytet Berliński. Herbart założył tam Uniwersyteckie Seminarium Pedagogiczne
(Instytut Dydaktyczny), którego celem było kształcenie nauczycieli dla szkół średnich i
wyższych. W dalszym ciągu jego marzeniem było otwarcie, przy Instytucie, niewielkiej szkoły
z internatem dla uczniów, w której to szkole studenci mogliby prowadzić lekcje próbne.
Herbart pragnął dowieść skuteczności swojej metody dydaktycznej, która sprzyjać miała nie
tylko nauczaniu, ale także wychowaniu. Jednakże na realizację swoich planów musiał
Galeria Pedagogów
Jan Fryderyk Herbart
Oprac.Marta Kotarba
2
TRENDY uczenie w XXI wieku. Internetowy magazyn CODN
nr 2/6/2006
poczekać aż do roku 1818, gdyż dopiero wtedy dysponował odpowiednimi środkami
finansowymi. W swojej szkole eksperymentalnej Herbart pragnął dowieść, że opracowana
przez niego metoda jest uniwersalna i może być stosowana nawet w warunkach edukacji
publicznej na każdym szczeblu. Należy podkreślić, że J. F. Herbart był zwolennikiem
systemu edukacyjnego, opartego na trzech kolumnach: szkole elementarnej, niższej szkole
średniej oraz na gimnazjum. Herbart traktował te trzy szczeble łącznie i twierdził, że powinny
być one połączone ideą nauczania wychowującego. Niestety, władze pruskie odniosły się do
tych poglądów negatywnie, gdyż po okresie wojen napoleońskich nie było już w Prusach
sprzyjających warunków do reformowania programu szkolnego. W roku 1833 J. F. Herbart
powrócił do Getyngi.
POGLĄDY PEDAGOGICZNE
Zanim zaprezentuję teorię nauczania wychowującego, którą zasłynął Jan Fryderyk Herbart,
chciałabym scharakteryzować pokrótce, co wpłynęło na jej ukształtowanie. Herbart
chciał
uczynić z pedagogiki naukę
. Aby tak się stało, oparł swoją teorię na naukach
pomocniczych. W swojej pedagogicznej refleksji, przedmiotem rozważań czynił zarówno
cele
, jak i
środki
wychowania. Analiza celów powiązana była, jego zdaniem, z etyką. Analiza
środków zaś – z psychologią.
FILARY SYSTEMU PEDAGOGICZNEGO J. F. HERBARTA:
Psychologia
Filozofia praktyczna (etyka)
Galeria Pedagogów
Jan Fryderyk Herbart
Oprac.Marta Kotarba
3
TRENDY uczenie w XXI wieku. Internetowy magazyn CODN
nr 2/6/2006
Psychologia
Herbart twierdził, że różnorodność świata wynika z wielkiej ilości „realów”
,
które działają w
świecie. Cóż to takiego?
Reala
, zdaniem Herbarta,
są to byty proste, które stoją nad światem
zjawisk dostępnych nam w doświadczeniu i stanowią prawdziwą rzeczywistość
. Byty te nie
mają żadnych dyspozycji, ani żadnych wewnętrznych zdolności, tym samym nie mogą
stanowić przedmiotu badań. Owe reala działają na siebie przez ustawiczne zderzanie się ze
sobą. Jeśli zaatakowanym realem jest dusza to wówczas akt samoobrony polega na
wytworzeniu
wyobrażenia
.
I tu kolejna porcja definicji –
wyobrażenia są pierwszymi i podstawowymi faktami
psychicznymi
i to właśnie one stanowić powinny przedmiot badań. Herbart postulował, że nie
ma żadnych dziedzicznych czy nabytych dyspozycji psychicznych, a całe życie psychiczne
powstaje z wyobrażeń, które również działają na siebie, czyli zachodzą pomiędzy nimi
procesy podobne do tych, które mają miejsce miedzy metafizycznymi realami. Owe
wyobrażenia – mówiąc słowami Herbarta – splatają się lub stapiają, przez co wchodzą ze
sobą w różne związki. Efektem tego splatania lub stapiania się jest łączenie się wyobrażeń w
MASY WYOBRAŻENIOWE
. Masy te zaczynają odgrywać w świadomości czynną rolę dzięki
APERCEPCJI –
czyli procesowi, w toku którego przyswajamy sobie nowe treści przez stare.
RUCH REALÓW
Æ
POWSTANIE WYOBRAŻEŃ
Æ
RUCH WYOBRAŻEŃ
Æ
POWSTANIE MAS WYOBRAŻENIOWYCH
W swoich pismach Herbart, pisząc na temat wyobrażeń, używa dość enigmatycznego
terminu: mechanika umysłu, które okaże się kluczowym podczas rozważań dotyczących
kształtowalności
wychowanka. Co to takiego? Odpowiedź na to pytanie można przedstawić
w następujący sposób: STATYKA WYOBRAŻEŃ (oblicza stany równowagi wyobrażeń) +
DYNAMIKA WYOBRAŻEŃ (oblicza ruch wyobrażeń) = MECHANIKA UMYSŁU
Etyka
Zdaniem Herbarta najważniejszym celem wychowania jest kształtowanie u wychowanka
SIŁY MORALNEGO CHARAKTERU
(cnoty). Podczas formułowania swoich poglądów
Herbart wzorował się na ideach Kanta, według którego dobra wola oparta jest na
posłuszeństwie wobec prawa dyktowanego przez rozum praktyczny (maksyma kantowska).
U Herbarta zaś dobra wola oparta jest na posłuszeństwie wobec sądów estetycznych, czyli
to sąd estetyczny orzeka czy dany postępek się podoba czy nie (jest aprobowany, czy też
nie).
Galeria Pedagogów
Jan Fryderyk Herbart
Oprac.Marta Kotarba
4
TRENDY uczenie w XXI wieku. Internetowy magazyn CODN
nr 2/6/2006
Herbart wyróżnił pięć idei moralnych, które razem wzięte określają ideał osobowości
moralnej i najwyższy cel wychowania. Zaliczył do nich:
1) ideę wolności wewnętrznej,
2) ideę doskonałości,
3) ideę życzliwości,
4) ideę prawa,
5) ideę słuszności.
Niestety – w tym miejscu w jego poglądy wkradła się pewna sprzeczność. Na czym ona
polegała? Otóż, Herbart twierdził, że początkowo dobra wola oraz charakter moralny
wynikają z odpowiednio kierowanej mechaniki wyobrażeń – natomiast później, to właśnie
charakter moralny ma panować nad wspomnianą mechaniką...
Teoria nauczania wychowującego JANA FRYDERYKA HERBARTA
Kwestie nauczania (łac.
instructio
) rozpatrywano przed Herbartem raczej niezależnie od
kwestii wychowania (łac.
educatio
) i mało uwagi poświęcano sprawie, czy nauczanie może
być wspierane przez wychowanie i odwrotnie – czy wychowanie może być wspierane przez
nauczanie? Herbart podjął natomiast dość ryzykowną próbę podporządkowania pojęcia
„nauczanie” – pojęciu „wychowanie”. W jego teorii nauczanie uważane jest za jedyny środek
trwałego wzmacniania charakteru. Tym samym, źródłem rozwoju charakteru Herbart uczynił
rozum, w myśl twierdzenia, że
odpowiednio prowadzone nauczania stanowi podstawę
skutecznego wychowania
. Herbartowski system wychowania powiązany był zarówno z
etyką, jaki i z psychologią, a wszystkie swoje spostrzeżenia pedagog opierał na refleksji nad
swoimi wcześniejszymi, różnorodnymi dydaktycznymi doświadczeniami.
***
Herbart zakładał, że każdy wychowanek jest
kształtowalny
(plastyczny), czyli może być
nauczany, a przez to wychowywany. Owa
kształtowalność
polega na tym, że nauczyciel
może wprowadzać – pojawiające się w umyśle wychowanka – masy wyobrażeniowe w ruch,
a nawet nadawać im określony kierunek ruchu. Dzięki prezentowaniu uczniowi aktualnej
wiedzy, rozwijaniu jego zdolności oraz wyposażaniu go w praktyczne umiejętności –
przybliżamy wychowanka do odpowiedniego rozumienia świata rzeczy i ludzi. Właśnie to
rozumienia, które uzyskujemy dzięki nauczaniu, rozwija i umacnia charakter.
Galeria Pedagogów
Jan Fryderyk Herbart
Oprac.Marta Kotarba
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]