Jan Kochanowski-Biografia, Ksiazki, wielcy tworcy
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Jan KOCHANOWSKI
Prof. dr hab. Edmund Kotarski
Pochodził z rodziny szlacheckiej;
jego dwaj bracia - Mikołaj i
Andrzej - również zapisali się w
dziejach literatury polskiej.
Urodził się w 1530 r. w Sycynie
(ziemia radomska). Naukę i
studia odbywał w Krakowie, w
Królewcu (był tu dwukrotnie) i w
Padwie (przebywał tu z
przerwami ponad cztery lata).
Zatrzymał się też na jakiś czas we
Francji, między innymi w Paryżu.
Ostatecznie wrócił do kraju w
1559 r. Zaczął się wówczas długi,
bodaj piętnastoletni okres
dworski; poeta związał się
najpierw z podkanclerzym i
biskupem Filipem Padniewskim,
następnie z podkanclerzym
Piotrem Myszkowskim, później z
kancelarią króla Zygmunta II
Augusta (został jego
sekretarzem). Z dworem rozstał
się około 1574 r. - już po elekcji i
koronacji Henryka Walezego.
Osiadł w Czarnolesie, ożeniwszy
się z Dorotą Podlodowską.
Przeżył głęboko śmierć córek:
Urszuli i Hanny. Zmarł nagle w
czasie pobytu w Lublinie 22
sierpnia 1584 r. (pochowany w
Zwoleniu).
Swą twórczą drogę zaczął
Kochanowski od poezji łacińskiej,
od epigramatów i elegii,
He came from a noble family. His
two brothers, Mikołaj and
Andrzej, also made names for
themselves in the history of Polish
literature. Kochanowski was born
in Sycyna (territory of Radom) in
1530. He studied in Kraków,
Królewiec (where he was twice)
and Padua (where he stayed on
and off for four years). He stayed
for some time in France, in Paris
and other towns. Finally, he
came back to Poland in 1559.
This was the beginning of a long
period (fifteen years) spent in the
royal court. The poet first
became acquainted with Filip
Padniewski, a vice-chancellor
and bishop, then with Piotr
Myszkowski, a vice-chancellor;
he subsequently became
involved in the work of the
chancellery of King Zygmunt II
August, where he was
appointed his secretary. Around
1574, after Henryk Walezy had
been elected and crowned,
Kochanowski parted with the
court. Having married Dorota
Podlodowska, he settled in
Czarnolas. The poet was deeply
affected by the deaths of his
daughters, Urszula and Hanna.
Jan Kochanowski died suddenly
on 22 August 1584, while staying
1
zebranych i opublikowanych
pod koniec życia w tomach:
Lyricorum libellus
(1580) i
Elegiarum libri III.
Do poezji
łacińskiej powrócił także w
końcowych latach życia, pisząc
ody i wiersze okolicznościowe,
między innymi na cześć Stefana
Batorego.
Z wczesnego okresu - włoskiego i
francuskiego - pochodzą nie
tylko wiersze łacińskie, lecz także
pierwsze utwory polskie Jest
wśród nich pieśń
Czego chcesz
od nas, Panie, za Twe hojne dary
(w druku ukazała się w 1562, w
1586 r. włączona została do
Pieśni
), będąca hymnem na
cześć Boga - Twórcy ładu, który
wyznaczył granice między
lądem i morzem, między dniem i
nocą, bieg pór roku, który
obdarzył człowieka wszelkimi
dobrami. Jest też pochwałą
Boga-Artysty, którego dzieło -
wszechświat - wyróżnia się
harmonią i symetrią, doskonałą
urodą. Niezwykle popularna,
pieśń trafiła do licznych zbiorów
poezji i kancjonałów.
W okresie dworskim górę wzięła
epika, tematycznie i artystycznie
zróżnicowana. Należą do niej
dwa poematy moralno-
polityczne:
Zgoda
(poemat
napisany w 1562-1563,
opublikowany w 1564 r.) i
Satyr
albo Dziki mąż
(powstał i
opublikowany został w 1564 r.;
dedykowany Zygmuntowi II
in Lublin. He was buried in
Zwoleń.
Kochanowski started his creative
activity by writing Latin poetry,
epigrams and elegies, which
were collected and published
towards the end of his life in the
volumes;
Lyricorum libellus
(1580)
and
Elegiarum libri III
. He
returned once again to Latin
poetry in the final years of his life,
writing odes and occasional
poems, for example in honour of
Stefan Batory.
Not only did he create Latin
poems in the early, Italian and
French, periods, but this was also
the time when he wrote his first
Polish poems. Among others,
there is a song
Czego chcesz od
nas, Panie, za Twe hojne dary
("What Do You Wish from Us Lord
in Return For Your Generous
Gifts") (printed in 1562, included
in the volume
Pieśni
("Hymns") in
1586), which is a hymn praising
God the Creator of all order,
who indicated the boundaries
between land and sea, day and
night, the sequence of the
seasons and presented man with
all his goods. It is also a praise of
God the Artist whose creation,
the world, is distinguished by
harmony and symmetry, and
absolute beauty. Extremely
popular, the hymn found its way
into numerous collections of
poetry and hymns.
In the period spent at court, epic
2
Augustowi). W pierwszym z nich
ustami uosobionej Zgody wzywał
autor szlachtę i duchowieństwo
do porzucenia sporów religijnych
i wyznaniowych. Zwaśnione
strony odsyłał do Trydentu, gdzie
obradował sobór. Przypomniał o
zagrożeniu Rzeczypospolitej ze
strony nieprzyjaciół
zewnętrznych. Wystąpił przeciw
samowoli stanu szlacheckiego i
upadkowi obyczajów, przeciw
nieuctwu księży i ich
zacietrzewieniu w sprawach
wyznaniowych. Odwołując się
do uczuć obywatelskich,
zachęcał do rezygnacji z
własnych, egoistycznych celów
na rzecz dobra wspólnego,
ojczyzny i jej potrzeb, do
uzdrowienia obyczajów, prawa i
sądownictwa, a nade wszystko
do jedności i miłości. Zgoda - jak
Rzeczpospolita czy Religia w
utworach poetów, jak Pokój w
utworze Erazma z Rotterdamu -
swoje spostrzeżenia i oceny
zamknęła w obszernym
monologu, przypominającym
mowę już to oskarżycielską, już to
rozważającą, refleksyjną, mowę
adresowaną do "potomków
Lecha słowieńskiego" - z licznymi
wtrętami dialogowymi
ożywiającymi całą wypowiedź.
W drugim poemacie w roli
mędrca czy mentora wystąpił
Satyr, wywodzący się z tradycji
antycznej, utrwalony między
innymi na arrasach wawelskich,
poems, varied thematically and
artistically, prevailed. Two epic
poems of a moral and political
character belong here:
Zgoda
(written between 1562 and 1563,
published in 1564) and
Satyr
albo Dziki Mąż
(written and
published in 1564, dedicated to
Zygmunt II August). In the former,
through the words of personified
Concord, the author called
upon the nobility and clergymen
to abandon religious disputes.
He referred discordant parties to
Trident, where the ecumenical
council was debating. He
pointed out the dangers that the
Kingdom of Poland was facing
from outside enemies. He spoke
against the licence of the
noblemen and the decline in
morals, against the ignorance of
priests and their narrow-
mindedness in the issues of
religion. Referring to patriotic
feelings, he advocated giving
up egoistic personal aims in
favour of the common good of
the homeland and its needs,
improving the manners and
morals, the law and the
judiciary, but most of all unity
and love. Concord, like the
Republic or Religion in the works
of poets, like Peace in the poem
by Erasmus of Rotterdam, puts its
observations and judgements
into an extensive monologue
which at one point reminds us of
a prosecutor’s speech and at
3
nazwany tu także Dzikim mężem
- na wzór bohatera obecnego w
literaturze i folklorze wielu krajów
- zawsze gotowego do krytyki
społeczeństwa. Wypędzony z
lasu przez drwali, wygłosił
obszerną mowę przypominającą
oracje poselskie czy senatorskie.
Skrytykował w niej
funkcjonowanie sejmu i
sądownictwa, negatywnie
ocenił stan szkolnictwa, brak
należycie zorganizowanej
obrony, zanik tradycji rycerskich
oraz zmaterializowanie szlachty i
duchowieństwa. Nie pominął
kwestii obyczajowych i
etycznych, dowodząc, że
moralność obywateli oraz dobre
obyczaje stanowią podstawę
egzystencji i siły państwa. Na
gruncie tej krytyki postulował
odnowę moralną i przywrócenie
ładu prawnego i właściwego
funkcjonowania organów
państwa. Kochanowski jako
autor
Satyra
stworzył model
poematu satyrowego, którego
strukturę wyznaczają
następujące czynniki:
zabierający głos na tematy
aktualne podmiot (może to być
personifikacja lub postać
pochodząca z mitologii, na
przykład właśnie Satyr) nie
należy do krytykowanej przez
siebie rzeczywistości; wypowiedź
podmiotu zawiera się w
monologu - z bezpośrednimi,
żywymi zwrotami do audytorium;
another is a reflective, thoughtful
speech addressed to "the
descendants of Slavic Lech",
with numerous insertions of
dialogues which enliven the
whole speech. In the other
poem Satyr, who derives from
the tradition of Antiquity and is
portrayed in the tapestries in
Wawel Castle, acts as a wise
man or mentor. He is here also
called Wild Man, after a
protagonist present in the
literature and culture of many
countries, always ready to
criticise society. Driven out of the
forest by woodcutters, he gives
an extensive speech reminding
the reader of those by Members
of Parliament or Senators. He
criticises the functioning of
Parliament and the judiciary,
gives a negative evaluation of
the condition of education, the
lack of properly organised
defence, the disappearance of
the traditions of knighthood and
the materialistic interests of the
nobility and the clergy. He does
not avoid moral and ethical
issues, showing that moral
conduct and good manners
together constitute the base for
the existence and power of a
country. On the basis of this
criticism he postulates the
restoration of morality and order
as well as the proper functioning
of the country’s institutions. As
the author of
Satyr
, Kochanowski
4
słownictwo i konstrukcje
zdaniowe zdają się przypominać
styl oratorstwa staropolskiego.
Poemat satyrowy znalazł
szczególnie licznych
naśladowców w XVII w., których
utwory przynosiły krytykę
negatywnych zjawisk świata
szlacheckiego, formułowały
zalecenia i pouczenia, nierzadko
też szkicowały obrazy upadku.
Podobne zagadnienia podjął
Kochanowski w prozaicznym
dialogu
Wróżki
, pochodzącym z
lat sześćdziesiątych XVI w., a
opublikowanym pośmiertnie w
zbiorze
Jan Kochanowski
w 1585
r. W dialogu wypowiadają się
Ziemianin i Pleban. Prym wiedzie
ten ostatni, Ziemianin zaś
ogranicza się do zadawania
pytań i raczej wyjątkowo dzieli
się swoimi obserwacjami i
ocenami. Problemy, którymi
zajmuje się Pleban, dotyczą
przyczyn upadku państw,
niezgody (głównie z powodu
"różności wiary"), odejścia od
"starych a chwalebnych
obyczajów", ciągłości władzy
monarszej i obrony granic.
Uwagi poczynione na te tematy
odnoszą się z jednej strony do
Rzeczypospolitej szlacheckiej, jej
wad i słabości, z drugiej zaś do
wszelkich państw, zasad ich
funkcjonowania. Ustami Plebana
szkicuje Kochanowski wizerunek
idealnego państwa, w którym
ważną rolę odgrywa religia jako
created the model of a Satyr
poem, whose structure is as
follows: a lyrical ego speaking
about contemporary problems
(this can be either a
personification or a mythological
character, i.e. Satyr), who does
not belong to the reality that is
being criticised. His speech is in
the form of a monologue with
direct and vivid addresses to the
auditorium, with vocabulary and
grammar structures which seem
to be taken out of Old-Polish
orations. The Satyr poem was
widely imitated by the authors of
the seventeenth century, whose
poems expressed criticism of the
negative phenomena of the
world of nobility, formulated
prescriptions and advice, often
drawing pictures of man’s fall.
Kochanowski touched upon
similar issues in
Wróżki
, a prosaic
dialogue, from the 1560s and
published posthumously in 1585
in the collection
Jan
Kochanowski
. Landowner and
Priest speak here. The latter takes
the lead, while the landowner
restricts himself to asking
questions, occasionally sharing
his observations and
judgements. The problems with
which the Priest deals concern
the reasons behind the fall of
countries, discord (especially
due to "diversity of faith"),
parting with "old but
praiseworthy customs", the
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]