Jaczynowska Historia Starożytnego Rzymu - Jaczynowska Maria,
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
MARIA JACZYNOWSKAHISTORIA STAROŻYTNEGO RZYMUWYDANIE: SZÓSTEPAŃSTWOWE WYDAWNICTWO NAUKOWEWARSZAWA 1986Częć IOKRES RZYMU KRÓLEWSKIEGO I WCZESNEJ REPUBLIKI(do roku 264 p.n.e.)Wiadomoci wstępne o ródłachZnajomoć epoki zależy przede wszystkim od zasobówródeł, którymi może dysponować współczesny historyk. Problemten stawia szczególne trudnoci badaczowi wczesnych dziejówRzymu: poczštków civitas i pierwszej fazy rozwoju republiki.Prawie zupełny brak przekazów pisanych, pochodzšcychbezporednio z tej epoki, powoduje zależnoć od autorów,których dzieła powstały w kilka wieków po opisywanych,wypadkach i które można wykorzystywać tylko z wielkšostrożnociš. Dla tego okresu historii rzymskiej jedynym wpełni wiarygodnym ródłem sš zabytki archeologiczne, ale ichinterpretacja może także prowadzić do pewnych rozbieżnociopinii uczonych, np. w zakresie chronologii bezwzględnej.Jedynymi historykami, których przekazy o tym okresie dziejówdochowały się do naszych czasów sš autorzy piszšcy za rzšdówcesarza Augusta: Tytus Liwiusz, Dionizjusz z Halikarnasu iDiodor Sycylijski.Nasza znajomoć legendarnej historii Rzymu opiera się przedewszystkim na dziele Tytusa Liwiusza (Titus Livius) z Patavium,dzisiejszej Padwy, który żył prawdopodobnie w latach ok. 64p.n.e. do ok. 12 . lub 13 r. n.e.[ Podane przez pisarzachrzecijańskiego Hieronima (N w. n.e.) daty życia Liwiusza to59 r, p.n.e. - 17 r. n.e. Przekonywajšce argumenty na rzeczich przesunięcia o kilka lat wczeniej przekazał R. Syme, Livyand August, Harvard Studies in Classical Philology, LXIV 1959,s. 27 - 87].Swoje wielkie dzieło historyczne Liwiusz zaczšł pisać już wokresie pryncypatu, tzn. po r. 27 p.n.e. Obejmowało ono 142księgi od założenia miasta Ab Urbe condita, z którychzachowało się w całoci 35 ksišg, a mianowicie: pierwszadekada (księgi 1-10), obejmujšca dzieje najdawniejsze - doroku 293 p.n.e., trzecia, czwarta i połowa pištej dekady(księgi 21- 45), opisujšce dzieje lat 218 -168 p.n.e. Liwiuszdoprowadził swe dzieło do roku 9 p.n.e., tzn. do miercipasierba Augusta, Diuzusa. Z reszty dzieła pozostały tylkoskróty i wycišgi (epitomae i periochae), obejmujšce księgi 11-20 oraz 46 -135 i 138 -142.Liwiusz był pisarzem o nastawieniu retorycznym, chodziło mugłównie o efekt artystyczny, wzruszenie czytelnika ioddziaływanie moralne. Dziejów rzymskich właciwie nie badał,tylko je relacjonował w możliwie najpiękniejszy sposób.Ciekawiło go przede wszystkim to, co interesujšce i budujšcemoralnie, nie za to, co prawdziwe i ważne historycznie. Pa-triotyzm Liwiusza idzie w kierunku widzenia jedynie przykładówbudujšcych w dziejach Rzymu, szeroko opisuje zwycięstwa ibohaterstwo Rzymian, skrótowo przedstawia klęski. Tam, gdzienie może klęsk pominšć, tłumaczy je naruszeniem normobowišzujšcych społeczeństwo, przede wszystkim przepisówreligijnych. Pobożnoć Liwiusza, a także jego zamiłowanie doopisu wszelkich rzeczy niezwykłych każe mu bezkrytyczniepodawać liczne przykłady nadzwyczajnych znaków woli bogów;czyli prodigia.Sympatie polityczne Liwiusza opowiadały się wyranie postronie rzšdów oligarchii senatorskiej i z tego punktuwidzenia przedstawiał on także najdawniejsze dzieje Rzymu.Dobre było w nich to, co służyło wielkoci Rzymu i władzysenatu, złe za wszystko, co ów autorytet podważało.Sympatyzujšc w okresie wczesnej młodoci z tzw. optymatami(zwolennikami rzšdów senatu) przeciw tzw. popularom(stronnictwo reform społecznych i politycznych) Liwiusz piszšcswe dzieło w czasach Augusta przenosił wyobrażenia i pojęciabliskiej sobie przeszłoci, tzn. schyłku republiki na epokiznacznie wczeniejsze, np. na okres walk patrycjuszów zplebejuszami. Dzieło Liwiusza cechuje zatem właciwieahistorycznoć" przedstawienia struktury społecznej, która wjego ujęciu w zasadzie nie zmieniła się od czasów Romulusa doAugusta.Wielkš poczytnoć, popularnoć i autorytet u wielu pokoleńzawdzięczał Liwiusz przede wszystkim ogromnym waloromliterackim swego dzieła, którego czytanie wywołuje podziwkażdego miłonika prozy łacińskiej. Historyk jednak musispojrzeć na tę spuciznę z maksymalnie wyczulonym krytycyzmem.Stosunek do Liwiusza jest właciwie punktem wyjcia dla ocenywiarogodnoci rzymskiej tradycji o Rzymie królewskim ipoczštkach republiki. Uznanie jego bodaj względnejwiarogodnoci to opowiedzenie się za przyjęciem tradycyjnejhistorii Rzymu łšcznie z jej chronologiš, odrzucenie zaLiwiusza jako bazy ródłowe j dla . wczesnych dziejów Rzymuzmusza do szukania zupełnie nowych, niezależnych odhistoriografii rozwišzań.[Wnikliwš próbę analizy pierwszej dekady dzieła Liwiusza iich konfrontacji z innego typu ródłami dał ostatnio R. Bloch,Tite-Live et les premiers siecles de Rome, Paris 1985. (Por,recenzję M. Jaczynowskiej, "Eos" 1971, LIX, s. 188 -188).Autor próbuje "rehabilitować" Liwiusza jako historyka, choćpodważa jego chronologię. W literaturze polskiej dysponujemypięcioma tomami przekładu Liwiusza pt. Tytus Liwiusz, Dzieje eRzymu od założenia miasta. Księgi I - V, przełożył A. Ko-ciółek, wstęp: J. Wolski, opracowanie: M. Brożek, Wrocław1988 oraz Księgi VI - X, przeł. A. Kociółek, streszczenia ks.XI - XX przeł. M. Brożek, komentarz: J. Wolski, M. Brożek,oprac. M. Brożek, ibidem 1971. Księgi XXI - XXVII przeł. ioprac. M: Brożek, komentarz M. Brożek i J. Wolski, ibidem1974. Księgi XXVIII-XXXIV przeł. i oprac. M. Brożek, ibidem1976. Księgi XXXV - XL przeł. i oprac. M. Brożek, komentarz M.Brożek; J. Wolski, ibidem 1981. Por. także Wybór z dziejówLiwiusza, et. przeł. i oprac. W. Strzelecki, wyd. II, Wrocław1965 ].Obraz poczštków Rzymu, dany przez Liwiusza, uzupełnia jšjedynie dwaj autorzy greccy, piszšcy także w czasach Augusta.Dionizjusz (Dionysjos) z Halikarnasu (80 - 5 r. p.n.e.)napisał dzieło zwane "Archeologiš rzymskš" lub na podstawiełacińskiego tłumaczenia tytułu "Starożytnociami rzymskimi"(Antiquitates Romanae) w 20 księgach, obejmujšcych dziejeRzymu w układzie chronologicznym od czasów legendarnych dowybuchu I wojny punickiej, czyli do 284 r. p.n.e. Z dziełaDionizjusza pozostało 11 ksišg (1 -11), doprowadzajšcychhistorię Rzymu do 422 r. p.n.e., z dalszych ksišg zachowałysię tylko fragmenty i wycišgi. Dionizjusz był z wykształceniaretorem i dbał przede wszystkim o interesujšce przedstawieniemateriału historycznego, który traktował w sposóbbezkrytyczny, wykazujšcych często nieznajomoć prawarzymskiego i dawniejszych instytucji rzymskich. Dšżeniem jegobyło wykazanie pokrewieństwa Rzymian z Grekami, pogodzenietych ostatnich z panowaniem rzymskim.Diodor Sycylijski (ok. 80 - 20 r. p.n.e.) napisał historiępowszechnš w 40 księgach pt. "Biblioteka historyczna",obejmujšcš dzieje od czasów najdawniejszych do roku 60 p.n.e.Zachowały się księgi I - V oraz XI - XX, opisujšce poczštkiRzymu i dzieje republiki w latach 486 3Ol p.n.e., z innychczęci pozostały tylko fragmenty. Najwartociowsze z nichdotyczš dziejów Sycylii, w tym historii powstań niewolnikówsycylijskich. Dzieło Diodora ma charakter całkowiciekompilacyjny, wartoć poszczególnych jego partii zależy odródeł, z jakich korzystał. Opierał się głównie na autorachpiszšcych po grecku, wykorzystał zatem nieco inne tradycjeródłowe niż Liwiusz.Aby móc bodaj w przybliżeniu ocenić wartoć trzechwymienionych autorów, trzeba zdać sobie sprawę, z jakichródeł do wczesnych dziejów Rzymu mogli oni korzystać. Krytykawspółczesna wykazała, że opierali się oni bšd na tzw.annalistach starszych, autorach z drugiej połowy III ipierwszej połowy II w. p.n.e. (Diodor Sycylijski), bšd natzw. annalistach młodszych, piszšcych w drugiej połowie II w.i pierwsze j połowie I w, p.n.e. (Liwiusz i Dionizjusz zHalikarnasu). Tutaj staje jednak przed naukš zasadniczepytanie, na jakich ródłach z kolei opierali się annalici ijaka była ich wartoć. Pozostaje sprawš dyskusyjnš, czyautorzy ci mogli w jakim stopniu wykorzystać ródła sprzed386 r., kiedy to najazd Gallów spowodował pożar znacznejczęci Rzymu, m. in. budynku Regia, w którym przechowywanoarchiwum kolegium kapłańskiego pontyfików. Nadzorowali onikalendarz rzymski ustalajšc, które dni nadajš się do pełnieniaczynnoci urzędowych (dies fasti), a w których wszelkadziałalnoć publiczna jest zakazana (dies nefasti). Wydawaniekalendarza dało poczštek dokumentom rzymskim. Pontyfikowie(pontifices) publikowali również fasti consulares, tzn. listykonsulów, według których w Rzymie republikańskim datowanolata. Inne listy urzędników oraz wykazy tych, którzy odbylitriumf (fasti triumphales) były także sporzšdzane przezpontyfików. Znany nam dzisiaj wykaz konsulów republikańskichjest odtworzony częciowo na podstawie dzieł historyków, aczęciowo na podstawie inskrypcji. Jego wiarogodnoć dlaokresu od 509 do roku 366 budzi jednak poważne wštpliwoci ijest przedmiotem różnych kontrowersji w nauce.Fasti consulares w połšczeniu z kalendarzem stały się nietylko podstawš rzymskiej chronologii, ale równieżzapoczštkowały annalistykę (rocznikarstwo). Przewodniczšcykolegium kapłańskiego, pontifex maximus, prowadził zapiskiważniejszych wydarzeń roku, które od 320 r. p.n.e. nabrałycharakteru oficjalnego i były umieszczane na tablicach wgmachu Regii. W tym czasie pontifices zaczęli uzupełniaćwczeniejsze zapiski, wprowadzajšc do nich także legendy oRzymie królewskim, a w 130 r. p.n.e. pontifex maximus, PubliusMucius Scaevola, wydał te przerobione i uzupełnione notatkiswoich poprzedników pt. Annales ...
[ Pobierz całość w formacie PDF ]