Jan Kochanowski Odprawa posłów greckich(1), HLP I rok
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Jan Kochanowski –
Odprawa posłów greckich
Wstęp
I.
Kultura dramatyczna epoki renesansu.
-
pochwała pisarza czeskiego pierwszej połowy XVI w., Mikołaja Konacza, raczej
przesadzona.
-
głównym i najważniejszym ośrodkiem w Polsce za czasów Zygmunta Starego był Kraków
– centrum życia kulturalnego i naukowego, środowisko literatów, uczonych, wydawców,
drukarzy, Akademia Krakowska oraz dwór Zygmunta i Bony, zainteresowanie teatrem i
dramatem, łacińskie spektakle odgrywane przez żaków.
-
warunki społeczne i rodzaje dramatu w pierwszej połowie stulecia: szlachta (stan
politycznie, narodowo i demokratycznie zorientowany) nie wykazywał potrzeb
kulturalnych tego rodzaju, magnateria zamknięta mecenasowała plebejuszom i drobnej
szlachcie, inteligenckie duchowieństwo, słabnie rola mieszczaństwa, kierunki
zainteresowań:
1.
tradycyjny dramat kościelno-ludowy typu misteryjnego od XIII w.
2.
humanistyczny dramat i teatr szkolny (Akademia Krakowska) zamiera po
1570
3.
dialogi religijno-polemiczne doby reformacji.
4.
dramat mieszczański.
względna znajomość dramatu antycznego.
-
teatr i dramat żaków Akademii Krakowskiej: mało oryginalny pod względem literackim i
korzystający na ogół z tekstów obcych, głównie utwory łacińskie, polskie intermedia,
charakter moralizatorski, zacieśniona tematyka, dramat „Ulyssis prudentia in adversis”
1516 r., Jakuba Lochera „Judicium Paridis” 1522 r. (wystawiony dla Bony i 1,5-rocznego
następcy tronu – Zygmunta Starego nie było wówczas w Krakowie); zastanawiająca
trwałość w Polsce wątku o Parysie; przeróbka u Wietora „Sąd Parysa, krolowica
trojańskiego” 1542 r.
-
„Sąd Parysa” z 1542 r.: cztery akty + dwa intermedia, tekst nieudolnie
sprymitywizowany, prozaizm przeróbki, prostactwo, tendencja do zeswojszczania nazw,
postaci…, np. Menelaus wyjeżdża ze Sparty do… Czech, rażące anachronizmy,
„zamknienie” końcowe – odgrywanie sztuki w zapusty, przymawianie się aktorów o
łaskawy datek.
-
brak w Polsce szerszej kultury dramatycznej świeckiej i sprawa znajomości dramatu
antycznego: dramat antyczny – znajomość literacka, tj. teoretyczna, Eurypides, Sofokles,
Plaut i Terencjusz.
-
perspektywy europejskie: dramat współczesny na Zachodzie i jego charakterystyka: od
dra-matu religijnego, poprzez mieszczański, moralitety, dramat humanistyczny do
komedii
dell’arte
, kultura późnego średniowiecza przekazała renesansowi 2 typy dramatu
w pełni skrystalizowanego: w kręgu cywilizacyjnym rzymsko-łacińskim dramat
duchowny typu misteryjnego, odznaczał się żywotnością i bardzo rozbudowanym
wątkiem treściowo-tematycznym; formy spektaklów, widowisk świeckich, formy dramatu
komicznego (farsa).; renesans zmienił się pod tym względem, że wniósł swoje własne
cechy i gatunki dramatyczne, unowocześnił je, kierując na nowe tory.
-
szukanie własnych dróg: pomiędzy antykiem a renesansem: tragedia nowa w XVI w. była
wynikiem prób teoretyków-literatów i przejawem potrzeb inteligencji, odżywa łaciński
dramat starożytny + dramat nowy (ogarnia początkowo tylko Włochy, potem się
rozprzestrzenia na Eu-ropę), budowa teatrów na wzór starożytny na ruinach i pomnikach
we Włoszech.
-
duży wpływ „Sofonisby” Trissino.
-
życie teatralne Włoch w połowie XVI w. + znaczenie Padwy i Wenecji dla kultury
dramatycznej polskich humanistów: Włochy renesans przeżywały rozbite politycznie;
wzajemnie skłócone ze sobą; decentralizacja życia państwowego nie przeszkodziła w
kulturze, wręcz przeciw-nie, w wyniku współzawodnictwa rozwinęły się sztuka i nauka;
sztuka i życie codzienne odbijają w sobie cechy XVI w.: ciekawość świata i człowieka,
żądza życia, rozrywki…, te cechy rozkładają się pomiędzy najrozmaitsze typy spektaklów
teatralnych czy widowisk zbiorowych, życie teatralne Włoch skupia się w największych
ośrodkach miejskich: we Florencji, Padwie, Wenecji, Weronie…; w połowie XVI w.
popularyzacja teatru i zawodu – aktora;
-
Sebastian Serlio – traktat o architekturze, związane z budową teatrów,
rozplanowaniem widowni, konstrukcją i oświetleniem, rozróżnia 3 typy scen:
komiczna, satyryczna i tragiczna, studium architektoniczne nad amfiteatrem
rzymskim, zwłaszcza nad Collosseum.
-
od lat 20. do połowy 40. przypada na Padwę działalność największego komediopisarza -
Rozzantego (Kochanowski zetknął się z jego nazwiskiem i legendą).
II.
W kręgu zagadnień „Odprawy posłów greckich”.
-
geneza utworu:
-
teza: „Odprawa” musiała być pisana krótko przed inscenizacją ujazdowską – list poety
do Zamoyskiego, wskazówki formalne, płynące z analizy tekstu tragedii.
-
wysoka dojrzałość i doskonałość poetycka utworu, tekst na wskroś przemyślany i
wyważony, całkowicie i bez zastrzeżeń gotowy.
-
związek z dworem, bodźce ideowo-polityczne, towarzyskie i artystyczno-kulturalne.
-
przyjaźń z Andrzejem Patrycym Nideckim (filolog, sekretarz królewski), Łukaszem
Górnickim, S. Fogelwederem, J. Żelisławskim, M. Pudłowskim, J. D. Solikowskim,
Stanisławem Grzepskim.
-
powstać mogła w latach 1565-1566, może w 1567 r., raczej nie w 1568 r.
-
zbieżności problematyki z „Satyrem”, świeże doświadczenia z Włoch, postanowienie
o przenosinach na wieś.
-
tradycja antyczna + doświadczenia i przemyślenia współczesnych na polu dramatu
renesansowego (głównie Padwa i Wenecja).
-
w świadomości twórczej poety współżyły i sumowały się harmonijnie czynniki zarówno
humanistyczno-książkowo-literackie (Eurypides, Sofokles, Seneka, Trissino, Speroni,
Aretino), jak też obiegowe elementy praktyczne, wynikające z żywej atmosfery teatralnej
i artystycznej środowiska.
-
„Odprawa”: dramat uderzająco niezależny i śmiały, oryginalny w koncepcji i w
wykonaniu, podbudowany ze strony psychologicznej; niewątpliwy, acz dyskretny
„koloryt polski”; elementy swojskie: szlacheckie tytułowanie, wzmianki o pogranicznych
starostach i hołdownych książętach, polski sposób sejmowania z podziałem na dwie
kategorie obradujących…
-
ślub Zamoyskiego ważny ze względów politycznych i kulturalnych, nadanie uroczystości
rozgłosu; publiczna inscenizacja dramatu w obecności dworu królewskiego – zjawisko
wyjątkowe.
-
aktorami byli młodzieńcy ze znakomitych rodzin (zapewne dworzanie), obeznani z
teatrem jezuickim, role kobiece także odgrywali mężczyźni; ilustracja muzyczna;
malowana dekoracja jednolita (tzn. stała dla całego utworu); reżyser: Wojciech Oczko,
królewski lekarz-humanista, przy ścisłej współpracy z Zamoyskim; stroje aktorów miały
olśniewać widzów wspaniałością, ich „antykizacja” ogólnikowo-symboliczna.
-
„Odprawa”: jeden z wybitniejszych pod względem artystycznym dramatów; na gruncie
polskim jako dzieło sztuki jest tworem samotnym i oderwanym.
-
po Kochanowskim tylko Szymonowic potrafi zdobyć się na twórczość oryginalną.
-
przetwarzane dzieła starożytne i nowożytne:
-
Jephtes, tragoedia
Jana Zawickiego z
Jephtes sive Votum
Jerzego Buchanana,
tłumaczenie słabe, 1587 r.
-
Troas, tragoedia z Seneki
Łukasza Górnickiego, ciekawa przedmowa, 1589 r.
-
Potrójny
Piotra Cieklińskiego z Plauta, 1597 r.
-
Castus Josepgh, przekładania Stanisława Gosławskiego
, tekst ciekawy i dobry
literacko, 1597 r.
-
samodzielność oraz swoboda autora w korzystaniu z doświadczeń i sugestii wenecko-
padewskich na polu dramatu i teatru renesansowego, pozwoliło mu to uniknąć wielu
błędów: anachronizmy, nienaturalność, mechaniczne naśladownictwo, papierowość i
bladość postaci, błędy psychologiczne; skorzystał z tych doświadczeń twórczo i
artystycznie; swoją tragedię potrafił osadzić w dziedzinie pojęć i spraw moralnych,
odnosząc się do pogwałcenia elementarnych praw etycznych (święte prawo gościnności) i
społeczno-państwowych.
III.
Analiza historycznoliteracka utworu.
-
program literacki poety (znajomość tekstów antycznych), powiązania z epiką, większa
jednolitość tragedii jako gatunku, bogatszą niż w epice skala środków i możliwości
wyrazu, doskonalsze niż przy epopei osiąganie celu najwyższego sztuki (
katharsis
);
konieczność stworzenia odpowiednich warunków, nowych form poetyckich i miar
wierszowych.
-
posługiwał się aż 7 formami wiersza, 4 musiał stworzyć sam, 3 w kształcie utartym, ale
zmodernizowanym przez siebie; forma wierszowa wybijała się dojrzałością i
zróżnicowaniem kształtów konkretnych.
-
tok akcji jest żywy i wiążący uwagę słuchacza, co wobec z góry danych, tragicznych
następstw konfliktu było wyjątkowo trudne, akcję umiał poeta pogłębić i udramatyzować
(6-8 godzin), śmiałość w traktowaniu mitu i duża samowiedza dramatyczna; chóry
powiązał ściśle z akcją utworu (funkcje aktora).
-
brak indywidualnego bohatera „tytułowego” (jest nim naród, czy raczej cała sprawa Troi).
-
Parys: ujęcie postaci niebanalne, ustępuje Antenorowi i Helenie.
-
Antenor: czołowa, obok Kasandry najbardziej tragiczna postać dramatu, do niego należą
pierwsze i ostatnie słowa dramatu, wzorowa, jakby na posągu antycznym modelowana
postawa moralna, odpowiedzialność, odwaga cywilna, patriotyzm, obywatelska
uczciwość, postać za-rysowana naturalnie, ze świadomym umiarem, charakter w
dramacie, nie prosty i jednolity typ bohatera pozytywnego, jednostka walcząca do końca
na straconej pozycji; popularność tej postaci – trojański Antenor miał założyć… Padwę!
(grób Antenora).
-
Helena: nie jest bezwolną marionetką ani ofiarą miłości demonicznej, a niezawinionej, ani
postacią papierową, subtelnie ukazana kobieta i królowa, pani domu i matka, o dużej
inteligencji osobistej, ale stereotypowe zachowanie i sposób myślenia, świadomość
bezsilności – wszystko za nią postanowią mężczyźni, jej zdanie i wola się nie liczy, w ich
towarzystwie mu-si zważać na słowa – zawsze je wykorzystają przeciwko niej, szczera
może być tylko wobec piastunki.
-
Inne postaci dramatu: bohaterowie drugoplanowi: Kasandra, safanduła Priam, posłowie
greccy, Menelaus i Ulisses, mówca Iketaon, trzecia i ostatnia kategoria bohaterów, ukryta
pod anonimowymi określeniami: Pani Stara, Poseł, Rotmistrz i Więzień, Chór.
-
w praktyce roi się „Odprawa” od świetnych, lapidarnie toczonych i zwięzłych
sformułowań, od zdań pozornie prostych, a jednak ważnych.
-
poeta miał świadomość, że pisał „sobie a Muzom”.
Treść
-
dedykacja dla Jana Zamoyskiego – spieszył się z przepisywaniem i nie naniósł poprawek,
chciałby być na miejscu wystawienia, ale zdrowie mu nie pozwala, „
Datum
w
Czarnolesie, dwudziestego wtorego dnia grudnia, Roku Bożego MDLXXVII”.
-
Osoby:
-
Antenor.
-
Aleksander, którego i Parysem zowią.
-
Helena.
-
Pani Stara.
-
Poseł Parysów.
-
Ulisses, Menelaus – posłowie greccy.
-
Pryjamus, król trojański.
-
Kasandra.
-
Rotmistrz.
-
Więzień.
-
Chorus zpanien trojańskich.
-
„Sprawa w Trojej”.
1.
epejsodion
-
monolog Antenora – spełnia funkcję prologu, przybliża widzom zdarzenia i widmo
przyszłej wojny.
-
Aleksander prosi Antenora o poparcie odmowy oddania Heleny.
-
gdy Antenor stwierdza, że tylko dobrej sprawie przyzwoli, Aleksander oskarża go o
zazdrość.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
