Jan Nowak-Jeziorański - Skarlett (Łączniczka batalionu Parasol), Literatura, artykuły i dokumenty tekstowe
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Poniższy tekst został wygłoszony przez autora nad trumną Pani Janiny Zapadko-Mirskiej -
"Scarlett," VM, w Waszyngtonie. "Scarlett" zmarła nagle 20 sierpnia 1997 roku w
Waszyngtonie w wieku lat 72.
Ludzie - symbole odchodzą. "Scarlett" była symbolem heroicznym. Wieczne Jej
odpoczywanie.
Jerzego i "Scarlett" miałem i mam niekłamany zaszczyt zaliczać do moich przyjaciół. Panu
Dr. Jerzemu Mirskiemu, VM, składam wyrazy najgłębszego współczucia i szczerego
szacunku i przyjaźni.
Andrzej Kobos
SCARLETT
JAN NOWAK-JEZIORAŃSKI
"Scarlett" była polską Litwinką. Urodziła się w Kownie i chodziła tam
do polskiej szkoły im. Adama Mickiewicza, zanim cała rodzina
przeniosła się do Warszawy. Było to na rok przed wojną.
Janina Zapadko-Mirska, pseudonim "Scarlett," nie miała jeszcze 17
lat, gdy w początkach 1943 roku ukończyła z pierwszą lokatą podziemną
podchorążówkę "Agrycola" w stopniu plutonowego podchorążego i z opinią strzelca
wyborowego w strzelaniu z pistoletu. W tym samym roku znalazła się w szeregach bojowego
oddziału "Agat" (od "antygestapo"), później nazwanego "Pegaz" ("przeciw gestapo"), który do
historii chwały polskiego oręża przeszedł pod nazwą Batalionu "Parasol."
*
Bataliony "Zośka"
i "Parasol" wyszły z harcerskich Szarych Szeregów. Stanowiły oddziały szturmowe AK i
wchodziły w skład "Kedywu" (od "Kierownictwo Dywersji"). Kedyw był elitarną formacją
AK, która podlegała płk. "Nilowi" (Emilowi Fieldorfowi). Kedyw prowadził dywersję z
bronią w ręku i wykonywał wyroki śmierci na najbardziej zbrodniczych dowódcach gestapo i
urzędnikach władz okupacyjnych. Plutonowy Jana Lutyk-"Scarlett" służyła w 2 kompanii,
którą dowodził o rok od niej starszy jej przyszły mąż, Jerzy Zapadko, pseudonim "Mirski."
"Scarlett" była łączniczką, która dostarczała na miejsce broń zamachowcom i ukrywała ją
po zakończeniu operacji. Prowadziła także rozpoznanie na miejscu, które poprzedzało
planowanie i wykonanie zamachu. Była wreszcie instruktorką, która uczyła koleżanki
obchodzenia się z bronią i zakładania min.
Sukces akcji zależał w dużym stopniu właśnie od przeprowadzenia rozpoznania, a więc od
obserwacji poruszeń niemieckiego dygnitarza, jego otoczenia i rutyny dnia. Wymagało to
szaleńczej odwagi. Na przykład "Scarlett," która znała dobrze niemiecki, przeprowadzając
rozpoznanie przed zamachem na Waltera Stamma, szefa IV Wydziału Gestapo, weszła na
strzeżony przez gestapo teren na wprost siedziby gestapo w Alei Szucha.
Kto nie przeżył lat okupacji w Warszawie, ten nigdy nie zda sobie sprawy z tego, czym
było chodzenie po mieście z "rozpylaczem" ukrytym np. w futerale od skrzypiec. Ulice roiły
się od patroli niemieckich, które zatrzymywały zwłaszcza ludzi młodych, sprawdzały dowody
tożsamości i zawartość teczek, toreb itp. Płk Przemysław Kraczkiewicz, który w Komendzie
Głównej AK odpowiedzialny był za uzbrojenie, opowiadał mi, że miny, przeważnie produkcji
domowej, były równie niebezpieczne dla nieprzyjaciela, jak i dla tych, którzy musieli je
przenosić i zakładać.
24 września 1943 roku "Scarlett" donosiła broń zamachowcom na SS-
Hauptscharfuehrera Augusta Kretschmanna komendanta tzw. "Gęsiówki" - obozu
koncentracyjnego na ul. Gęsiej. W trzy tygodnie później, 12 października 1943 roku
doniosła broń zamachowcom na Emila Brauna. W dniu 26 kwietnia 1944 roku dostarczyła
broń na miejsce zamachu na Erwina Gressera, dowódcę 17 pułku Schutzpolizei. Operacją
dowodził jej przyszły mąż, Jerzy Zapadko - "Mirski." Są to tylko przykłady. Pełna lista jest
dłuższa.
W czasie Powstania 19-letnia Janina Lutyk-"Scarlett" przeszła w szeregach Batalionu
"Parasol" pod komendą swego przyszłego męża cały krwawy, bojowy szlak 63 dni Powstania
Warszawskiego: wpierw na Woli w rejonie Żytniej i na cmentarzach kalwińskim i
ewangelickim. Po upadku Woli, "Parasol" zajął pozycje obronne w Pałacu Krasińskich i
stamtąd prowadził liczne wypady na Niemców. "Scarlett" już nie dostarczała broni innym, ale
walczyła sama z rkm-em w ręku. Na końcu była najbardziej tragiczna i krwawa obrona
Przyczółka Czerniakowskiego w daremnym oczekiwaniu odsieczy zza Wisły.
**
) "Scarlett"
wykonała trzykrotny przemarsz przez piekło, bo inaczej nie można nazwać przejścia kanałami
ze Starówki do Śródmieścia, ze Śródmieścia na Mokotów i z Mokotowa, po upadku dzielnicy,
jeszcze raz do Środmieścia.
Kapitulacja Warszawy uwolniła mnie i łączniczkę "Gretę," moją żonę, od wykonania
rozkazu przejścia kanałami ze Środmieścia na Mokotów w mojej ostatniej wyprawie w roli
emisariusza AK. Widziałem natomiast na własne oczy ludzi wyciąganych z włazu do kanału
na rogu Wilczej i Mokotowskiej. Znajdowali się w stanie skrajnego wyczerpania, pokryci od
stóp do głów błotnistą mazią, musieli iść z Mokotowa Śródmieścia zgięci w pół albo na
czworakach, po trupach kolegów, którzy zginęli z wyczerpania albo od niemieckich granatów
wrzucanych przez włazy. W czasie tego ostatniego przemarszu Powstańców i ludności
cywilnej z Mokotowa do Środmieścia, Niemcy wrzucali z powierzchni do kanałów granaty z
gazem trującym.
***
)
Wspólne podziemne drogi Jerzego i Jany rozeszły się na krótko po upadku Powstania.
Jerzy po wyzwoleniu obozu jeńców przedostał się do Drugiego Korpusu we Włoszech o
dołączył tam do oddziału komandosów.
Jana pozostała w Polsce. Wkrótce po wkroczeniu Armii Czerwonej została aresztowana,
ale zdołała uciec i przedostała się przez Czechosłowację do Włoch. Tam spotkała swego
dowódcę z "Parasola," Jerzego Zapadkę Mirskiego. Do tej chwili łączyła ich tylko wspólna
walka, nie mieli żadnych planów małżeńskich. Pobrali się w Rzymie w rok po wojnie i tam na
Uniwersytecie studiowali. Towarzysze broni, podkomendna i jej dowódca, stali się
towarzyszami życia i byli nimi przez pół wieku i jeden rok.
Wydawało się, że po tej tragicznej i krwawej nocy zajaśniało w ich życiu słońce. Po
ukończeniu uniwersytetu w Rzymie Jana studiowała w Londynie i zdobyła dyplom
inżynierii lądowej. Po przeniesieniu się do Stanów Zjednoczonych stała się wybitną i
wysoko szanowaną ekspertką w konstruowaniu budowli wytrzymałych na trzęsienia
ziemi. Zajęła stanowisko kierownicze w US Veterans Administration (Departamencie
Spraw Weteranów). Odniosła duże sukcesy w życiu zawodowym. Jerzy po ukończeniu
studiów zdobył w Stanach Zjednoczonych stopień doktora nauk ekonomicznych. Doszedł
do wysokiego stanowiska w World Bank (Banku Światowym). Znaleźli oboje szczęście
rodzinne i szczęście w swych dzieciach: Ewie i Marku, którzy także założyli szczęśliwe
rodziny i odnieśli sukcesy w swoich zawodach.
Nawet jednak w tym osobistym szczęściu tkwiło ziarno tragizmu. Niestety ci, którzy
przeżyli wojenna nawałnicę, budować musieli na cudzej, a nie polskiej ziemi, bo warunki
polityczne nie pozwoliły im na powrót do kraju. Stało sie to wielką tragedią narodową, że to
pokolenie Szarych Szeregów, chyba najwspanialsze, jakie Polska w swoim tysiącleciu
wydała, pokolenie wychowane w duchu patriotycznym we własnym odrodzonym państwie,
jak młody las położyła pokotem wojna, a potem ci, którzy ocaleli, najlepsi z najlepszych,
odsunięci zostali od dzieła budowania Polski.
Jana Zapadko Mirska nie utraciła na obczyźnie swego poczucia misji społecznej.
Pracowała w Kongresie Polonii Amerykańskiej, w polskich klubach kulturalnych i do końca
w Fundacji Jana Pawła II. Czynnie wspomagała akcję ratowania w Polsce kobiet chorych
na raka piersi, prowadzoną przez ambasadorową Irenę Koźminską. Nazywano ją w tym
gronie "Panią Doskonale," bo o cokolwiek ją poproszono - odpowiadała z uśmiechem:
doskonale.
Polska Walcząca oszczędna była w nadawaniu odznaczeń swym żołnierzom. Jeszcze przed
Powstaniem "Scarlett" otrzymała Krzyż Zasługi z Mieczami. Podczas Powstania należała do
nielicznych, którzy dostali Krzyż Walecznych. Po zakończeniu wojny za całość swej służby
odznaczona została Orderem Virtuti Militari. W czasie wojny kule jej się nie imały, ale
odeszła nagle jak żołnierz trafiony kulą w samo serce.
Dożyła zwycięstwa spóźnionego o 45 lat. Oficerowie Wojska Polskiego oddawali honory i
złożyli wieniec przed jej trumną w imieniu sił zbrojnych - suwerennej Rzzeczypospolitej. I
my także pochylamy się przed tą trumną, bo pod jej wiekiem spoczywa kobieta-żołnierz,
symbol Polski Walczącej.
Słyszałem niedawno pogląd, że ta hekatomba, której ofiarą padli także żołnierze Szarych
Szeregów, była niepotrzebna, niczego nie przyniosła, była monumentem polskiej głupoty
politycznej, a wysyłanie dzieci na barykady było zbrodnią. Ci którzy tak mówią, wyrządzają
poległym i żyjącym straszliwą krzywdę, bo odbierają im to, co dla nich pozostało
najcenniejsze - sens ich ofiary. To nie dowódcy mobilizowali tych najmłodszych, to nie
rodzice pchali ich do walki. Szli do niej z własnego popędu, którego żadna siła nie mogła
powstrzymać. Przez nich to spełniły się słowa
Roty
Konopnickej: "Twierdzą nam będzie
każdy próg." Oni stali się wykonawcami testamentu Bolesława Krzywoustego, który w
zaraniu naszych dziejów powiedział "wolę królestwo stracić, aniżeli oddać je w niewolę." A
gdy umilkły odgłosy walki i cisza zaległa nad zburzoną Warszawą, pozostała jak mówił
niegdyś Joachim Lelewel, ostatnia twierdza narodu - jego serce. W ciągu blisko pół wieku
okazała się ona redutą nie do pokonania. I dzięki niej Polska jest znowu wolna.
Jerzy i Janina Zapadko Mirscy gotowi byli wielokrotnie oddać swe życie za Ojczyznę i
dlatego łącząc się w modlitwie za duszę Jany powtarzamy słowa Zbawiciela w Wieczerniku:
"Większej nad tę miłość nikt nie ma, żeby kto życie swe oddał za przyjaciół swoich."
Waszyngton, 22 sierpnia 1997 roku.
*)
Por.
Piotr Stachiewicz,
Parasol
, Instytut Wydawniczy "Pax", Warszawa 1991, 880 str.
**) Po ciężkim zranieniu Jerzego Zborowskiego-"Jeremiego" na Czerniakowie, Jerzy
Zapadko-"Mirski" został ostatnim dowódcą resztek Batalionu "Parasol." Po upadku
Czerniakowa, ranny "Jeremi" został zamordowany przez Niemców. (AMK)
***) Jerzy Zapadko Mirski,
Siedemnaście godzin
w
Kanały w Powstaniu Warszawskim
,
opr. Andrzej M. Kobos,
Zeszyty Historyczne
109, str. 55-86, Instytut Literacki, Paryż
1994.
Tadeusz Janowski-"Sereda,"
Kanałami z Mokotowa do Środmieścia
, ibidem.
Copyright © 1997-1999
Zwoje
[ Pobierz całość w formacie PDF ]